Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków – co po rozwodzie?

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków – czyli co?

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków jest to ustrój małżeński, w którym małżonkowie posiadają oddzielne majątki (tj. majątki osobiste). Można zatem zapytać, czym ten wariant różni się od standardowej rozdzielności majątkowej? Cóż, w trakcie trwania ustroju (małżeństwa) – niczym. Różnice pojawią się dopiero w chwili zakończenia małżeństwa i rozliczenia dorobków. 

Uwaga! Dla wyjaśnienia wspomnę, że ustrój można zmienić także w trakcie małżeństwa. My jednak w artykule zajmujemy się kwestią rozwodu, dlatego też przyjmę, że w trakcie małżeństwa nie dochodzi do zmian ustrojowych, a zakończenie rozdzielności następuje wraz z orzeczeniem rozwodu. 

W omawianym ustroju niby mamy oddzielne majątki małżonków, a jednak wraz z rozwodem następują pewne rozliczenia. Jak to zatem jest? Otóż nie chodzi tu o podział dobytku, który stanowi wyłączną własność każdego z małżonków. Nikt tutaj nie będzie dzielił na pół samochodu zakupionego wyłącznie z wynagrodzenia jednego z partnerów. "Dorobek" należy rozumieć jako wzrost wartości majątku małżonka po zawarciu ślubu. Mamy z nim do czynienia wówczas gdy w trakcie trwania tego ustroju wzrasta wartość majątku małżonka. Po rozwodzie natomiast należy tę „nadwyżkę” rozliczyć. 

Dorobek jest wyliczany oddzielnie z majątku osobistego każdego z małżonków. Nie ma tu żadnego wspólnego dobytku (jak przy wspólności majątkowej). Oznacza to zatem wzrost wartości majątku każdego małżonka. Zestawiając początkowy stan majątkowy z chwili ustanowienia ustroju i końcowy z chwili jego ustania, jesteśmy w stanie wyliczyć owy „dorobek”. 

Jaki jest cel rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków?

Instytucja ta została wprowadzona w celu wyrównania pozycji prawnej (materialnej) małżonków z uwzględnieniem odmiennych ról społecznych, jakie pełnią oni w rodzinie. Przyjęło się (chociaż coraz bardziej od tego odchodzimy), iż to mąż pracuje, a żona zajmuje się domem oraz wychowaniem dzieci. Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków sprawia w takiej sytuacji, że po rozwodzie sytuacja majątkowa małżonków staje się taka sama. Ten małżonek, który zaprzestał lub ograniczył swoją aktywność zawodową na rzecz prowadzenia gospodarstwa domowego jest traktowany na równi z małżonkiem prowadzącym działalność zarobkową. Po rozwodzie dzielą oni między siebie swoje dorobki w umówionych częściach. Nie dochodzi zatem do sytuacji, że partner, który całe małżeństwo dbał o wspólne gospodarstwo domowe i opiekował się dziećmi, po rozwodzie zostaje zupełnie z niczym.

Co trzeba zrobić aby ustanowić ten ustrój?

Tak jak przy standardowej rozdzielności, tak i w tym wypadku, aby ustanowić omawiany ustrój potrzebna jest umowa. Rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków można wprowadzić zarówno w trakcie małżeństwa, jak i przed jego zawarcie. Do tego wymagane jest wyłącznie zgodne oświadczenie obu stron umowy, co w praktyce oznacza, że oboje małżonkowie muszą zostawić pod dokumentem swój podpis. 

Trzeba przy tym pamiętać, że umowa majątkowa musi zostać zawarta w formie notarialnej. Każda inna forma (np. pisemna) będzie oznaczała nieważność umowy. Zawarcie umowy majątkowej bez wizyty u notariusza będzie skutkowało ustanowieniem z mocy prawa między małżonkami wspólności majątkowej. A zatem bez notariusza nie uda się ustanowić rzeczonej rozdzielności.  

Rozwód a żądanie wyrównania dorobków

Prawo do żądania wyrównania dorobków powstaje w momencie ustania ustroju. Z taką sytuacją mamy do czynienia przy rozwodzie. Wraz z orzeczeniem rozwodowym, małżonkowi, którego dorobek jest mniejszy, zaczyna przysługiwać roszczenie o wyrównanie różnicy w dorobkach. Żądać można zapłaty lub przeniesienia prawa (np. prawa własności do samochodu, działki czy mieszkania).

O tym, jak powinno wyglądać wspomniane wyrównanie, w pierwszej kolejności decydują strony. Małżonkowie powinni porozumieć się ze sobą i ustalić w jaki sposób podzielić majątek stanowiący dorobek. Jeżeli nie dojdzie do zgodnych ustaleń, kwestię tę rozstrzyga sąd. W takiej sytuacji małżonek „pokrzywdzony” wnosi do sądu pozew o zasądzenie świadczenia lub o wydanie przez sąd orzeczenia zastępującego oświadczenie woli drugiego małżonka (w przypadku żądania przeniesienia na jego rzecz określonego prawa, np. prawa do nieruchomości).

Co istotne, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. Ustawodawca nie zdecydował się zdefiniować czym dokładnie są te „ważne powody”, chodzi tu jednak o takie sytuacje, kiedy ustalenie równych części w dorobku naruszałoby zasady współżycia społecznego. Jak wskazuje się w piśmiennictwie - „ważnym powodem może być np. naganne postępowanie małżonka polegające na tym, że w sposób rażący lub uporczywy, zaniedbując swe obowiązki względem rodziny, nie przyczyniał się on do powstania dorobku stosownie do swych sił i możliwości zarobkowych” (por. Pietrzykowski, red. Pietrzykowski 2023, wyd. 8, art. 51⁴ KRO). W sytuacjach wyjątkowych sąd może nawet orzec całkowite zwolnienie z tego obowiązku.

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków - jak ustalić dorobek?

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków zostaje ustanawiana na podstawie umowy małżeńskiej. Strony w jej treści mogą zawrzeć sposób obliczania dorobku. Wskazać jakie składniki lub prawa majątkowe będą wliczone, a jakich się nie uwzględni. W tym aspekcie strony posiadają dowolność. Mogą nawet ustanowić, iż określone przedmioty nabyte przed powstaniem ustroju rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków wejdą w skład dorobku.

Jeżeli jednak strony nie unormują powyższego aspektu w umowie, obliczanie dorobku odbywa się zgodnie z przepisami KRO. Wygląda to w ten sposób, że pomija się:

• przedmioty majątkowe nabyte przed zawarciem umowy majątkowej,
• przedmioty nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, 
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, 
• środki uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała,
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
• prawa autorskie i prawa własności przemysłowej oraz przedmioty nabyte w zamian za nie.
  

Dolicza się natomiast do dorobku wartość:

• darowizn dokonanych przez jednego z małżonków, z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób;
• usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka;
• nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.
  

Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia.